Od niepamiętnych czasów słowo „prawy” zawsze kojarzy nam się z pozytywnymi cechami osobowości, np. porządny, uczciwy, sprawiedliwy. „Lewy” nie jest dobrze postrzegany w społeczeństwie i budzi w nas sprzeciw, niechęć i kojarzy się z czymś gorszym, nieuczciwym. Można przecież robić „lewe interesy”, mieć „dwie lewe ręce do roboty”, wstać „lewą nogą”, ubrać ubrania na „lewą stronę”, czyli źle. Słowo „leworęczny” ma kilka pejoratywnych określeń, np. mańkut, szmaja, lewszun, lewus, szmania, śmania, sulan. Nic dziwnego, że przez lata leworęczni byli wykluczani z życia społecznego.
Leworęczność nie jest chorobą. To preferencja wyboru lewej dłoni zamiast prawej podczas wykonywania większości czynności. Według badań szacuje się, że na świecie jest około 8–15% ludzi leworęcznych. Jest to największa mniejszość świata.
Wyróżnia się trzy kategorie czynników, które mają wpływ na leworęczność: czynniki genetyczne, patologiczne, kulturowe.
Czynniki genetyczne leworęczności
Dotychczasowe badania dowodzą, że jeśli któreś z rodziców jest leworęczne, to dziecko też może być leworęczne. Stwierdzono, że częściej leworęczni są chłopcy niż dziewczynki i że leworęczność jest przenoszona raczej przez linię matki niż ojca.
Czynniki patologiczne leworęczności
Niektórzy naukowcy sugerują, że leworęczność może być przyczyną uszkodzeń mózgu podczas skomplikowanego porodu lub mają na nią wpływ hormony płciowe w czasie życia płodowego (wg amerykańskiego neurologa Normana Gesschwinda). Dowiedziono, że u osób leworęcznych powikłania porodowe występują dwukrotnie częściej niż wśród osób praworęcznych. Skutkiem okołoporodowego uszkodzenia mózgu może być padaczka, jąkanie, opóźnienie rozwoju mowy, wydłużony czas reakcji, a nawet opóźnienie umysłowe. Wśród osób leworęcznych częściej zdarzają się zaburzenia zachowania i choroby psychiczne.
Czynniki kulturowe leworęczności
Określa się, że środowisko, w jakim rozwija się człowiek, modyfikuje preferencje do wykonywania czynności prawą lub lewą ręką. Liczba osób leworęcznych jest związana ze stosunkiem społecznym do tego środowiska. Najwięcej leworęcznych jest wśród Eskimosów (20%) i Izraelczyków, którzy piszą od prawej do lewej. Najmniej wśród społeczności, w której są silne naciski kulturowe lub religijne. W krajach islamskich jest zaledwie kilka procent leworęcznych, gdyż religia oddziela czynności obrzędowe „czyste” od „brudnych” leworęcznych. Lewa ręka jest używana do oczyszczania po wypróżnieniu, nie wolno nią sięgać po jedzenie, witać się. W Chinach i Japonii liczba osób piszących lewą ręką jest niewielka, gdyż przywiązuje się tu wielką wagę do kaligrafii. Jeszcze przed wojną na japońskich przedmieściach leworęczne dziewczyny nie miały szans wydać się za mąż. Niedawno odkryto, że jedno z plemion amazońskich, które żyło w zupełnej izolacji, nie ma ani jednej osoby leworęcznej. Okazało się, że dzieci były tu nagradzana za to, że wykonują czynności prawą ręką. Nie były zaś nagradzane za użycie lewej ręki. To dowód na to, że nagradzanie przynosi lepsze skutki niż karanie i że działania wychowawcze mogą mieć wpływ na skłonność do posługiwanie się wybraną ręką. Niechęć do ludzi leworęcznych widoczna jest też w Biblii, gdzie prawa strona jest zawsze oznaką lepszej strony. Leworęczność w Średniowieczu była wiązana z kontaktami z diabłem.
Leworęczni dziś
Obecnie leworęczność nie jest już niczym złym, a badania dowodzą, że leworęczni to ludzie wyjątkowi, obdarzeni wieloma zdolnościami.
Najnowsze badania nad leworęcznością, które zostały opublikowane 2019 r. w czasopiśmie „Brain” pokazały, że istnieją cztery obszary ludzkiego DNA, które mają ścisły związek z prawo – i leworęcznością. Brytyjscy naukowcy przebadali 400 tys. ludzi, w tym 38 tys. leworęcznych. Trzy spośród znalezionych regionów mieszczą się w genach, są związane z białkami zaangażowanymi w rozwój i budowę mózgu. Białka te wpływają na tworzenie bloków budulcowych (mikrotubuli), które pomagają utrzymać ich strukturę. Naukowcy odkryli, że warianty genetyczne związane z różnicami w strukturze mózgu (w istocie białej), były najbardziej widoczne w obszarach łączących regiony związane z językiem. U osób leworęcznych obszary językowe lewej i prawej strony mózgu kontaktują się ze sobą w bardziej zharmonizowany sposób. Czwarty region nazywa się SNP (ang. Single Nucleotide Polymorphism) to takie miejsce, gdzie występuje między ludźmi punktowa różnica w genomie. Odpowiada za spójność szlaków tzw. istoty białej mózgu. Oznacza to, że uczestniczy on w kontroli zlateralizowanej struktury mózgu i wpływie na to, którą ręką się posługujemy.
Australijscy naukowcy ustalili, że leworęczni myślą szybciej, są bardziej zmotywowani do działania i skuteczniejsi, gdy mają do czynienia z załatwieniem kilku spraw. Mają lepszą pamięć, są sprawniejsi fizycznie, mają uzdolnienia artystyczne, matematyczne i lepiej orientują się w terenie. Być może dlatego wśród leworęcznych jest tak wielu sławnych ludzi: Arystoteles, Juliusz Cezar, Aleksander Macedoński, Karol Wielki, Napoleon, Leonardo da Vinci, Pablo Picasso, Beethoven, Einstein, Maria Skłodowska – Curie, Robert de Niro, Lady Gaga, Amadeusz Mozart, Barack Obama, Bill Gates, królowa Elżbieta, książę Karol i książę William, Krzysztof Penderecki, Gerald Ford.
Trudności dzieci leworęcznych w szkole:
- problemy społeczne i emocjonalne w związku z negatywnym odbiorem ze strony niektórych osób i poczucie mniejszej wartości z racji inności i problemów w nauce,
- trudności w czytaniu i pisaniu od strony lewej do prawej,
- mylenie zbliżonych kształtem liter, np. b – d, p – b lub cyfr 6 – 9, 12 – 21,
- rozmazywanie tekstu podczas pisania,
- wolniejsze tempo pisania,
- szybsza męczliwość ręki i napięcie mięśniowe,
- niższy poziom graficznych prac,
- problemy z używaniem przyborów szkolnych, np. nożyczek, linijki i przedmiotów codziennego użytku – np. myszka, klawiatura komputera,
- trudności w orientacji w przestrzeni i schemacie własnego ciała.
Rady dla rodziców dzieci leworęcznych
Aby uniknąć niektórych problemów dzieci leworęcznych, warto zakupić dziecku specjalne zeszyty z ukośną liniaturą. W sprzedaży są też ołówki, długopisy, linijki, specjalne nożyczki, notatniki dla leworęcznych oraz nakładki korygujące, ołówki i temperówki. Przybory szkolne można znaleźć tutaj.
Przykłady ćwiczeń dla dzieci leworęcznych i ćwiczenia usprawniające uchwyt pisarski można znaleźć tutaj i tutaj.
W pracy z dzieckiem leworęcznym warto przestrzegać kilku zasad:
- Prawidłowa postawa podczas pisania: stopy oparte na podłodze, oba przedramienia na stole, plecy wyprostowane.
- Dziecko leworęczne powinno siedzieć w ławce z lewej strony, tak, by mieć swobodę podczas pisania.
- Oświetlenie powinno padać z prawej strony lub z przodu.
- Zeszyt powinien być w pewnej odległości od brzegu ławki i ciała dziecka.
- Ułożenie zeszytu powinno być ukośne (lekko w prawą stronę). Dziecko samo reguluje kąt nachylenia zeszytu. Takie ułożenie pozwala na pisanie pod kontrolą wzroku.
- Na początku nauki pisania dziecko powinno pisać ołówkiem. Ważny jest rodzaj ołówka – powinien być typu miękkiego, ostro zatemperowany.
- Należy zwrócić uwagę na prawidłowy chwyt pisarski (kciuk, lekko zgięty palec wskazujący, narzędzie pisarskie oparte na palcu środkowym).
- Drugi koniec ołówka lub długopisu powinien być skierowany na zewnątrz (ku lewemu ramieniu).
- Palce trzymają ołówek w odległości ok. 2 cm od powierzchni papieru.
- Prawidłowo ułożona dłoń i nadgarstek (brzeg dłoni, nadgarstek i przedramię opierają się o stół i zeszyt i przesuwa się podczas pisania).
- Podtrzymywanie zeszytu prawą ręką tak, aby nie przesuwał się podczas pisania.
Od 1992 roku leworęczni mają swoje święto, które obchodzimy 13 sierpnia. Jest to Międzynarodowy Dzień Osób Leworęcznych, który organizuje światowa organizacja Klub Leworęcznych z Wielkiej Brytanii. Osoby leworęczne mają swój zlot w londyńskiej dzielnicy Soho. U nas w kraju leworęczni też powoli próbują się organizować.
Serdecznie pozdrawiam wszystkich leworęcznych, zwłaszcza moich uczniów i znajomych – jesteście wyjątkowi. Swoją drogą, ciekawa jestem, ilu leworęcznych czyta ten artykuł. Dajcie znać, pozostawiając komentarz lub wiadomość.
Irena
