„Wszystko jest trudne, zanim stanie się łatwe.” [cyt. Johan Wolfgang Goethe]
Po ćwiczeniach usprawniających funkcje ruchowe dziecka, o których pisałam ostatnio, przyszedł czas na ćwiczenia spostrzegania wzrokowego i orientacji przestrzennej. Rodzice dzieci, u których stwierdzono takie zaburzenia rozwojowe powinni systematycznie, najlepiej codziennie w domu prowadzić 10–15 minutowe ćwiczenia rozwijające zaburzone funkcje. Wszystko po to, żeby nie narazić dziecka na niepotrzebny stres i trudności w szkole.
Percepcja wzrokowa a pamięć wzrokowa
Percepcja wzrokowa jest zdolnością do rozpoznawania i różnicowania bodźców wzrokowych, które występują w polu widzenia człowieka. Bodźce te są analizowane w zależności od doświadczeń. Nie jest to więc sama zdolność widzenia, ale interpretacja przez mózg tego, co widzimy. Percepcja wzrokowa rozwija się między 3 a 8 rokiem życia. Wtedy dziecko w sposób wyrazisty dostrzega kształty, barwy, wielkości, a także zapamiętuje oraz wyobraża sobie różne zjawiska i przedmioty. Natomiast pamięć wzrokowa to umiejętność utrwalania i przypominania informacji wizualnej i dzięki temu opanowania wiedzy (sposób uczenia się „wzrokowo”).
Kiedy możemy zaobserwować pierwsze symptomy zaburzeń wzrokowych?
Pierwsze symptomy zaburzeń wzrokowych można zaobserwować już u małych dzieci, gdy nie patrzą na zabawkę, nie interesują się nią, nie wodzą wzrokiem za przedmiotem, wykazują niechęć podczas budowania z klocków, czy układania obrazków. Dzieci mają także opóźniony rozwój ruchowy, kłopoty z samoobsługą, niechęć do gier ruchowych i zaburzoną orientację przestrzenną.
W wieku szkolnym dzieci mają problem z odczytaniem drobnego druku albo czytają wolniej niż rówieśnicy. Przechylają głowę lub nierówno układają zeszyty i książki podczas pisania i czytania. Często trą oczy lub zamykają jedno z nich, a także wolno i z błędami przepisują z tablicy. Stosują pismo lustrzane i mylą litery o podobnym kształcie. Dzieci takie mają również problem z rozróżnianiem kolorów, rysowaniem i orientację w terenie.
W starszych klasach mogą mieć kłopoty z ortografią, geometrią, geografią, plastyką, w–f, chemią i językami obcymi. Tak więc, należy pomóc dziecku jak najwcześniej.
Ćwiczenia percepcji wzrokowej:
- ćwiczenia najprostsze z przedmiotami naturalnymi, znanymi i bliskimi dzieciom: zabawki, przedmioty codziennego użytku, owoce, liście itp. (wnikliwa obserwacja, porównywanie, wyodrębnianie różnic i podobieństw, dostrzeganie istotnych szczegółów),
- dobieranie par jednakowych obrazków (dobieranki, loteryjki, domino obrazkowe),
- dobieranie par jednakowych figur geometrycznych (jw.),
- odtwarzanie z pamięci układów elementów (obrazków, przedmiotów, figur geometrycznych),
- rozpoznawanie zmian ilościowych i jakościowych w układach elementów (jw.), zabawa „Co tu się zmieniło?”,
- układanie obrazków według instrukcji słownej (po lewej, po prawej, na górze, na dole, za, przed, pod itp.), wskazywanie obrazków o określonym położeniu, samodzielne określanie ich położenia,
- układanie obrazków w kolejności, w jakiej były pokazywane (różne obrazki, długie i krótkie ekspozycje), historyjki obrazkowe,
- układanie obrazków z części (układanki płaskie i klockowe),
- dobieranie części obrazka do całości (uzupełnianki obrazkowe),
- układanie figur geometrycznych z części,
- dobieranie części figury geometrycznej do całości,
- układanie obrazków i kompozycji z figur geometrycznych według wzoru i z pamięci (układanki z elementów geometrycznych),
- rysowanie kompozycji za pomocą szablonów (rysunkowych i geometrycznych),
- uzupełnianie niedokończonych rysunków i figur geometrycznych (dorysowywanie brakujących elementów lub części),
- rysowanie kompozycji geometrycznych według wzoru,
- budowanie według wzoru kompozycji z klocków,
- dobieranie zbiorów liczbowych w tym samym układzie (domina kwiatowe, domino klasyczne, kostki do gier),
- wyszukiwanie różnic i podobieństw między obrazkami,wyszukiwanie i dobieranie par jednakowych liter – bez czytania, jedynie na podstawie identyfikacji wzrokowej (domina literowe, klocki i rozsypanki literowe, teksty).
Orientacja przestrzenna
Orientacja przestrzenna (kierunkowa) to zdolność określania lewej i prawej strony w schemacie własnego ciała oraz w przestrzeni. To także umiejętność określania stosunków między przedmiotami oraz orientowania się w schemacie ciała u osoby znajdującej się naprzeciwko. Prawidłowa orientacja jest efektem współpracy kilku zmysłów, przede wszystkim wzroku, słuchu, dotyku i zmysłu kinestetycznego. Orientacja w przestrzeni powinna być kształcona na długo przed pójściem dziecka do szkoły, gdyż jest ona warunkiem jego dobrego funkcjonowania w szkole i otaczającej rzeczywistości.
Jak rozpoznać zaburzenia orientacji przestrzennej dziecka?
Najczęściej obserwowane objawy, które mogą wskazywać na zaburzenia w schemacie ciała i orientacji przestrzennej to: brak zdecydowania we wskazywaniu na polecenie części ciała, mylenie kierunków góra – dól, prawo – lewo, przód – tył, wyżej – niżej, przed – za, obok – między, na – nad – pod, początek – środek – koniec, do siebie – od siebie, mylenie stron ciała prawa – lewa, mylenie kierunku czytania i pisania (od strony lewej do prawej), lustrzane pismo, problemy z zapamiętaniem miejsca, kłopoty w swobodnym poruszaniu się w przestrzeni zgodnie z instrukcją, niechęć do zabaw konstrukcyjnych, rysunki postaci ludzkiej uproszczone, niedojrzałe graficznie w stosunku do wieku, brak wyobraźni przestrzennej.
Ćwiczenia orientacji przestrzennej:
- poznawanie swojego ciała: prawa i lewa ręka, noga, ucho, oko, kostka, kolano, itp.,
- wykonywanie prostych ruchów, np. podnieś prawą rękę, zegnij lewą nogę, chwyć prawą ręką lewe ucho, zakryj lewą ręką prawe oko,
- ćwiczenia przed lustrem w celu pokazania dziecku zmiany stron u osoby stojącej naprzeciw,
- ćwiczenia z osobą naprzeciw (może to być też lalka, miś), np. podajcie sobie prawe ręce, dosuń czubek prawego buta do prawego buta kolegi, poklepcie się po prawym ramieniu, włóż rękę do lewej kieszeni kolegi, dotknijcie się prawym uchem,
- wykonywanie poleceń, zadań, ćwiczeń wg pokazu, instrukcji słownej, np. stań przede mną twarzą, wykonaj zwrot w prawo, jeszcze raz w prawo, wykonaj w tył zwrot, itp.,
- chodzenie po narysowanej ścieżce, np. ze strzałkami, wymijanie przeszkód,
- obserwowanie i odtwarzanie wzajemnego położenia na wydzielonej i ograniczonej płaszczyźnie klocków i figur płaskich, symboli graficznych (w tym linii, cyfr, liter), różnych przedmiotów narysowanych na wzorach, schematach, obrazkach,
- odtwarzanie w formie odwzorowania jako: nakładanie, układanie, rysowanie, pogrubianie, np. konturu, łączenie punktów tworzących siatkę danego układu,
- segregowanie wg określonych zasad, opartych na ujmowaniu stosunków przestrzennych,
- tworzenie kompozycji z różnych elementów w formie mozaikowej, wzorów szlaczków,
- odtwarzanie obserwowanych układów z pamięci, tj. po świeżym śladzie wzrokowym,
- wykonywanie ćwiczeń przestrzennych pod dyktando, np. odtwarzanie rysunkiem na papierze w kratkę lub milimetrowym, dyktanda graficzne,
- odtwarzanie różnych szlaczków i elementów literopodobnych w liniaturze i kratkach zeszytów szkolnych,
- odpoznawanie, różnicowanie i klasyfikowanie materiału graficznego (litery, wyrazy, cyfry, diagramy, schematy).
Pomoce do ćwiczeń percepcji wzrokowej i orientacji przestrzennej:
- układanki mozaikowe i obrazkowe,
- klocki konstrukcyjne, obrazkowe, mozaikowe,
- domino obrazkowe, punktowe, literowe, sylabowe, wyrazowe,
- loteryjki obrazkowe, literowe, sylabowe, wyrazowe,
- obrazki tematyczne,
- mandele,
- historyjki obrazkowe,
- karty obrazkowe z figurami geometrycznymi, układami punktowymi, symbolami graficznymi, literami,
- łamigłówki obrazkowe,
- patyczki kolorowe,
- zestawy obrazków o różnej treści i rozmaitych cechach umożliwiających klasyfikację,
- wzory różnych układów przestrzennych,
- gry, np. memo, bingo, uno, dobble, tangram, puzzle, kości, „Czarny Piotruś”, neo – lina,
- sprzęt sportowy, np. piłki, kijki, krążki, ringo, kręgle, woreczki, szarfy.
To oczywiście tylko niektóre ćwiczenia. Możliwości są nieograniczone, a wyobraźnia może podpowiadać Wam również inne rozwiązania. Na dole podaję kilka linków do stron, gdzie można znaleźć różne ćwiczenia. Pamiętajcie, że zanim coś stanie się łatwe, musi być trudne. Wspierajcie swoje dziecko. Prowadźcie zajęcia w klimacie serdeczności i optymizmu. Zawsze podkreślajcie mocne strony dziecka i stosujcie zachęty oraz pochwały.
Pozdrawiam serdecznie i do zobaczenia,
Irena
Przydatne linki:
- ćwiczenia percepcji wzrokowej
- układanki figuratywne
- szablony do układania kolorowych patyczków
- kropki i kwadraty
- park orientacji przestrzennej
- dopasowywanie kwiatków
Literatura:
- Czajkowska Irena, Herda Kazimierz, Zajęcia korekcyjno–kompensacyjne w szkole, Warszawa WSiP 1989
- Gąsowska Teresa, Pietrzak – Stępkowska, Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu, WSiP, Warszawa 1994
- Skorek Ewa Małgorzata, Terapia pedagogiczna , Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2004
- Waszkiewicz Elżbieta, Zestaw ćwiczeń do zajęć korekcyjno–kompensacyjnych dla dzieci przedszkolnych, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno–Pedagogicznej MEN, Warszawa 1994
